Rodzina Kozickich ze wsi Ptaki k/Kolna.

Z rodziny Kozickich pochodzi moja babcia ojczysta (mama taty) Anna Wnuk.
Osób noszących nazwisko Kozicki jest w Polsce ok. 2300. Oczywiście wśród nich są potomkowie szlacheckich rodzin różnych herbów (znam siedem, którymi posługiwali się Koziccy), są potomkowie rodzin mieszczańskich jak i chłopskich. Na tym etapie trudno mi jednoznacznie powiedzieć coś więcej o pochodzeniu tej konkretnej rodziny. Wiem na pewno, że są rodziną napływową, niezbyt rozrodzoną na ziemi kolneńskiej. Metrykalia do których dotarłem jednoznacznie wskazują na osadnictwo tej rodziny we wsi Ptaki w połowie lat 50-tych XIX wieku. Jako pierwszego  wymieniłbym ....  
... więcej na:  www.szukamprzodka.pl

Stanisław Stasiowy Kozicki  (w środku)  ze swoimi zięciami: Franciszkiem Wnukiem (w marynarce i szaliku) oraz Wacławem lub Eugeniuszem Potasiem.

Akt chrztu z 1862 roku Teofili Samul ze wsi Ptaki

Dzięki uprzejmości pani Barbary mogę zaprezentować na swym blogu kolejny, ciekawy dokument, odnoszący się do genealogii rodzin ze wsi Ptaki.

Wymieniony w tym dokumencie Jakub (Jakób) Ptak, mógł być moim prapradziadkiem  a Katarzyna z Ptaków (w tym przypadku oznacza to nazwisko panieńskie a nie wieś) mogła być jego siostrą. Wspomniany w dokumencie Mateusz Gugnacki był starszym bratem mojej prapraprababki - Balbiny, którą opiszę w jednym z następnych postów. 

Treść dokumentu:
Wieś Ptaki
nr 13
Działo się to w Mieście Kolnie dnia szóstego Stycznia tysiąc Ośmset sześćdziesiąt pierw - (był początek stycznia więc ksiądz  omyłkowo zaczął pisać rok poprzedni) drugiego roku o godzinie pierwszej po południu.
Stawił się Maciej Samul gospodarz rolny we wsi Ptaki  zamieszkały, lat trzydzieści trzy mający w przytomności Jakóba Ptaka lat trzydzieści sześć tudzież Mateusza Gugnackiego lat trzydzieści dwa mający gospodarzy rolnych we wsi Ptaki zamieszkałych i okazał nam dziecię płci żeńskiej, oświadczając iż takowe jest urodzone w Ptakach  na dniu trzeciego Stycznia roku bieżącego o godzinie siódmej wieczorem z jego małżonki Franciszki z Ptaków lat trzydzieści trzy mającej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym przez niżej podpisanego odbytym nadane zostało imię Teofila a rodzicami jego chrzestnymi byli wyżej wymieniony Jakób Ptak i Franciszka Spinkowska.
Akt ten oświadczającemu i świadkom przeczytany przez Nas podpisany został. Oświadczający i świadkowie pisać nieumieją. 
Utrzymujący Akta Stanu Cywilnego Ksiądz Stanisław Konopko Proboszcz Parafii Koleńskiej.

Opisując treść aktu starałem się w miarę możliwości zachować oryginalną pisownie wyrazów.
Jeszcze mała dygresja na temat formuły:

Oświadczający i świadkowie pisać nie umieją. 

Ksiądz zwyczajowo wpisywał tę formułę - choćby po to by nie wpisywać chrztu od razu po zgłoszeniu. Często ksiądz zapisywał na karteczce imiona rodziców, dziecka, świadków a wpisu w książce dokonywał później. Formułą o nie piśmiennictwie  tłumaczył brak podpisów rodziców i chrzestnych w swej książce. 

Historia wsi Ptaki k/Kolna, część 1.

Przyczynkiem do powstania wsi Ptaki, podobnie jak Waszki i Górszczyzna były oczywiście młyny wodne wybudowane w XVI wieku na rzece Pisie. Budowę młyna Ptaki według Czesława Brodzickiego, autora książki “Kolno na Mazowszu” rozpoczął Stanisław Ptak w 1564 roku. Młyn ten był 9 młynem miasta Kolna. Lustracji województwa Mazowieckiego z 1565 roku zamieszcza na ten temat następującą wzmiankę.

Dziewiąty młyn ważny, na tejże rzece Piszi, który teraz jest nowo zbudowany, jedno jeszcze nie do końca przez młynarza, nazwany Ptahki; który gdy będzie do końca zbudowany, może być go wielki pożytek, bowiem groblą uczynili przez rzekę Piszię. Budują też ci młynarze i drugie koła i stępy, jedno do falowania sukna a drugie do tłuczenia jagieł. Ci młynarze Ptaczy, iż wielkiem kosztem budują ten młyn, proszą o jakie opatrzenie ku temu młynowi i o prawo na trzecią miarę. Wymierza się z tego młyna jako nie do końca zbudowanego, żyta kor. 15 per gr 11, facit......fl. 5/15/0

Powinność młynarska – wszyscy młynarze powinni robić do dwora videlicet: poprawować budowania, stoły, ławy naprawować, wedle przywileju swego etc.

Tu konieczne jest pewne wyjaśnienie młyn ważny oznacza młyn na wagach, czyli palach wbitych w dno rzeki. Moja babcia - Adela Gugnacka z d. Ptak, wspominała (o czym pisałem wcześniej), że jak była dzieckiem - jej ojciec Jan Ptak zabrał ją kiedyś nad rzekę i pokazując pale powiedział: 

tu nasi przodkowie mieli swój młyn

Należy wspomnieć, że dawne młyny prowadziły bardzo zróżnicowaną działalność. Nie tylko mielono zboża, ale także wytwarzano kasze, urządzano przy nich stępy foluszowe bądź stępy do tłuczenia garbnika, olejarnie, a nawet tartaki.  
Tłuczenie jagieł  to w tym przypadku wyrób kaszy jaglanej. Młyny na wagach były więc stałymi, wysuniętymi na rzece konstrukcjami, stojącymi na wbitych w dno rzeki palach - tak aby nie przeszkadzać żegludze. Młyn w Ptakach widocznie przeszkadzał (lub przeszkadzała grobla na rzece)  skoro władze pruskie na przełomie XVIII-XIX wieku postanowiły go zlikwidować. 

Próbowałem ustalić dokładne miejsce w którym stał młyn ale dotarłem do kilku wykluczających się lokalizacji. Osoby mogące podać dokładną miejsce gdzie był młyn - proszę o kontakt.

Młyn w Dobrym Lesie nad rzeką Pisą - zdjęcie z 1912 roku

Myślę, że podobnie wyglądał młyn w Ptakach.

Samul inaczey Prusinowski?

Analizując dokumenty otrzymane od Pani Barbary natrafiłem na dość intrygujący wpis "Marianna Samulówna inaczey Prusinowska .... córka Kiliana Samula inaczey Prusinowskiego". Wpis ten znajduje się w akcie ślubu z 1825 roku. Ślub ten odbył się w Małym Płocku. Pan młody pochodził ze wsi Ptaki natomiast panna młoda ze wsi Samule. Nie chce w tym poście analizować całego dokumenty lecz tylko odnieść się do tego intrygującego wpisu.

Użycie słowa inaczej  oczywiście nasuwa przypuszczenie, że Samul to inaczej Prusinowski i znaczy to samo. 
Oczywiście jestem daleki od tego żeby na podstawie jednego dokumentu wyrokować, że nazwisko Samul powstało od nazwiska Prusinowski (i na początku XIX wieku nazwiska te było tożsame) ale hipoteza jest na tyle interesująca, że pokuszę się o pewne rozwinięcie. 
Nazwisko Samul powstało najprawdopodobniej od imienia Samuel i jest typowym nazwiskiem patronimicznym. Oczywiście wszystkim łatwiej było mawiać ci od  Samula zamiast Samuela, ci Samule zamiast Samuele - stąd powstało nazwisko w prostszej, wygodniejszej formie bez samogłoski e.
Załóżmy zatem, że w XVII-XVIII wieku pojawia się w okolicach dzisiejszej wsi Samule - Samuel Prusinowski,  który mógł być np. bartnikiem. Jak to jest w zwyczaju na jego dzieci i potomków okoliczna ludność będzie wołać Samule, tak jak do dziś we wsi Ptaki woła się: Wojtkowe, Rafałowe, Adelcine i mało kto potrafi dokładne powiedzieć kiedy i kim był ów Wojtek, Rafał itd. Nikt też nie kojarzy jakie mogli nosić nazwiska. Miejsce w którym żyje rodzina Samuela się rozrasta i pojedyncza chata zamienia się w niewielką wieś, która w 1827 roku ma 12 domów i 81 mieszkańców.
Przełom XVIII i XIX wieku to okres kiedy znaczny odsetek nazwisk uboższych warstw społecznych przybierał współcześnie nam znane formy. Częstym przykładem było też to, że jedno nazwisko dało początek kilku współczesnym. I tak mamy rodzinę Florczyk i Florczykowski, Szok i Śok, Cwalina i Cwaliński a nawet Czwalina. Były też przykłady kiedy pierwotne nazwisko zmieniało się w inną przezwiskową formę np. Naturalista, które zaczęła używać ta gałąź rodu Ptaków na których tak właśnie wołano. Dziś też dla odróżnienia w rodzie Ptaków stosuje się przezwiskowe określenia np: Cieplak, Pocekoj.
W metrykaliach przez niemal cały XIX wiek można spotkać takie przykłady dwu nazwisk. Może więc podobnie było z nazwiskiem Samul. Część rodziny Prusinowskich na których wołano Samule przyjęła to przezwisko jako nazwisko. Pamiętając jednak, że są z Prusinowskich w ważnych sprawach (wpisach metrykalnych) wyraźnie to zaznaczali. 

Oczywiście to na razie tylko "zgrabna" hipoteza, mam nadzieję, że w metrykaliach, które badam są informacje, które rzucą więcej światła na ten temat.

Akt chrztu Katarzyny Gugnackiej z 1822 roku.

Dzięki uprzejmości pani Barbary mogę zaprezentować na swym blogu bardzo ciekawy dokument odnoszący się do genealogii rodziny Gugnackich we wsi Ptaki oraz problemu osadnictwa tej rodziny w okolicach Kolna. We wcześniejszym poście na temat rodziny Gugnackich pisałem,  
.....Najstarsza wzmianka o Gugnackich, z tych terenów, pochodzi z parafii Turośl z roku 1830 i dotyczy urodzin Anny Gugnackiej.... 

Dokument który prezentuje poniżej zaświadcza, że we wsi Ptaki rodzina o tym nazwisku zamieszkiwała już w roku 1822 (i myślę, że nie jest to data ostateczna).

Treść dokumentu:

Wieś Ptaki
nr 202
Roku Tysięcznego Ośmsetnego Dwudziestego drugiego dnia Dziesiątego Miesiąca Listopada o godzinie pierwszej po południu. Przed nami Proboszczem Parafii Koleńskiey Urzędnikiem Stan Cywilnego tegoż nazwiska w Powiecie Łomżyńskim, województwie Augustowskim stawił się Franciszek Gugnacki Włościanin Gospodarz liczący lat Dwadzieścia jeden na wsi Ptaki Parafii Koleńskiey zamieszkały, pokazał nam dziecię płci żeńskiej, które urodziło się w domu jego pod numerem szóstym na dniu wczorajszym o Godzinie Ósmej wieczór, oświadczając, że iest spłodzone z niego y Magdaleny Szewczykówny liczącej lat Dwadzieścia Trzy iego małżonki y że życzeniem iego iest nadać mu imię Katarzyna. Oświadczenie  powyższe przekazanie? uczynione zostało w przytomności Tomasza Jędrzejczyka z Kolimagów liczącego lat czterdzieści y Stanisława Kulisia z Zabiela liczącego lat dwadzieścia osiem obydwóch Włościan Gospodarzy z Parafii teyże Koleńskiey. Poczem niniejszy akt urodzenia przeczytany i podpisany został przez nas. Ojciec i świadki pisać nie umieją.
Ksiądz Maciej Milewski, Proboszcz Parafii Koleńskiey, Urzędnik Stanu Cywilnego.

Nie mogłem oprzeć się pokusie pozostawienia oryginalnej pisowni z charakterystyczną dla tamtych czasów pisownią "iest", "y" zamiast "i", "teyże" itp.